Cultuurevenement 2: 'La Ligne de Vie'

Beste museumliefhebber,

Het lijkt wel alsof het surrealisme de laatste jaren een comeback beleeft. In een wereld die dol draait, hebben mensen kennelijk nood aan verbeelding. Grijpen we terug naar kunst die ons doet twijfelen, dromen en doet glimlachen. En als er een kunstenaar is die dat als geen ander kan, dan is het wel René Magritte. Geen toeval dus dat hij vandaag terug in de schijnwerpers staat. Of dat ook iets te maken heeft met de top fictiereeks This is not a murder mystery waar zijn personage de hoofdrol speelt? Wie weet. Maar één ding is zeker: wie het werk van Magritte wil (her)ontdekken, heeft de unieke kans om vanaf 12 november in het KMSKA de tijdelijke tentoonstelling 'La Ligne de Vie' te bezoeken, die een bijzondere kijk werpt op het werk én het denken van Magritte.

Een leuk weetje is dat de titel van de expo verwijst naar een lezing met dezelfde naam die Magritte in 1938 zelf in het KMSKA gaf. Iets wat hij zelden deed. Hij sprak toen een uur lang over zijn ideeën, inspiratiebronnen en manier van werken en bracht zo het surrealisme naar Antwerpen. Het werd zijn langste lezing ooit.

Ook zonder deze expo is het KMSKA trouwens meer dan een bezoek waard, alleen al omwille van zijn prachtige architectuur en indrukwekkende collectie. Gezien de omvang van de collectie van dit museum en het belang van Magritte als Belgisch kunstenaar, is het opmerkelijk dat het museum slechts twee werken van Magritte bezit én dat hij nooit eerder een grote tentoonstelling kreeg in Antwerpen.

Maar wie is deze kunstenaar? Magritte zelf behoeft nauwelijks introductie. Wie kent de man met de bolhoed, zijn beroemde ‘Ceci n’est pas une pipe’ of de zwevende appel niet? Zijn werk is deel van ons collectief geheugen en cultureel erfgoed. Zijn werk siert platenhoezen, komt voor in films en duikt zelfs op in The Simpsons. Vorig jaar was er nog indrukwekkende expo in Bozar ter gelegenheid van honderd jaar Belgisch surrealisme. Is deze tentoonstelling dan niet die ene te veel? Valt er nog iets nieuws te ontdekken?

Voor mij absoluut wel. Al ben ik dan een tikkeltje bevooroordeeld, want ja, ik ben fan. Magrittes werken sierden jarenlang de muren van mijn studentenkamer. Maar zelfs voor wie hem denkt te kennen, biedt 'La Ligne de Vie' verrassingen. Het is niet de zoveelste 'best of', maar een zorgvuldig gecureerde tentoonstelling met minder bekende werken, vaak uit privécollecties. Je wandelt als het ware chronologisch door de ontwikkeling van zijn geest en van zijn (levens)werk: van de jonge Magritte die nog zoekt en experimenteert onder invloed van kubisme en futurisme in de eerste zaal, naar zijn Parijse periode met werken doorspekt met wolken, mysterie en de schaduw van de oorlog in de tweede zaal. Zo is er een zeldzame spotprent te zien waarin hij expliciet de collaborerende partij Rex bekritiseert. In ‘Fantomas’ ruilt de held zijn dolk voor een roos en duikt een brandende trompet op als stil symbool van een wereld in vlammen. Tegelijkertijd schildert hij bijna lieflijke werken in postimpressionistische stijl (zijn 'Renoirperiode'), alsof hij tijdelijk wil ontsnappen aan alomtegenwoordige dreiging van de oorlog.

Na de Tweede Wereldoorlog volgt zijn beruchte ‘période vache’. Het is een radicale stijlbreuk: het is een periode van wild geborstelde schilderijen, felle kleuren en een soort onverschillige brutaliteit. Voor mij waren deze werken een echte verrassing. Ik vind het persoonlijk niet zijn mooiste werken, maar ze zijn wel essentieel om een completer beeld te krijgen van wie Magritte was: eigenzinnig, radicaal en soms heerlijk tegendraads.

In de laatste zalen ontmoet je zijn navolgers, onder wie Marcel Mariën, Leo Dohmen en andere leden van de Scheldegroep. Hun collages zitten vol humor, cynisme en scherpe kanten.

Wat mij persoonlijk het meest aanspreekt in zijn werken? Magritte is een meester in het loskoppelen van beeld en taal, in het vervreemden van de werkelijkheid. Ik zou hem bijna de ‘meester van de mindfuck’ willen noemen: zijn schilderijen zijn raadsels die je met je hoofd oplost, niet met je ogen. Er is geen goed of fout, zolang je fantasie maar meedoet. En zo'n kunst, die blijft boeien.

Waarom je deze expo niet wil missen? In de eerste plaats omdat ze een uniek beeld werpt op het werk en het denken van Magritte. Deze expo brengt een grote diversiteit aan (vaak minder bekende) werken samen: van grote sculpturen over gouaches tot kleine collages en tekeningen, van minutieus geschilderde werken in pasteltinten tot schilderijen met lompe lijnen en schreeuwende kleuren. Daarnaast heb je de unieke kans Magritte zelf aan het woord te horen. Dankzij AI-technologie kan je de oorspronkelijke lezing van 1938 her en der beluisteren, terwijl je naar zijn werken kijkt.

Is dit een aanrader voor leerlingen? Absoluut. Dit is voor mij een expo voor àlle leeftijden. Voor lagere scholen is er de rondleiding ‘Ik zie ik zie wat jij niet ziet’, waarin kinderen leren kijken als een kunstenaar. Voor middelbare scholen is het dan weer een ideale kennismaking met het surrealisme en met een van de grootste Belgische kunstenaars.

Deze tentoonstelling is één groot feest van de verbeelding. Iets waar we allemaal af en toe nood aan hebben. Magritte zei zelf: 'De wereld is maar interessant als ze ons verrast.' En geloof me: dat doet deze expo.

Ze nodigt je uit om anders te kijken: naar kunst, naar taal, naar de wereld om je heen. En misschien ook een beetje naar jezelf. Allen daarheen dus.

Maar eerst toch even ‘This is not a Murder Mystery’ bingen op VRT MAX, want ook díe is de moeite.

Met surrealistische groet,

Griet

P.S. : En als je er dan toch bent, neem dan zeker ook eens een bezoek aan de tijdelijke expo over Marthe Donas. Even Belgisch dan Magritte, minder bekend, minstens zo mooi!